Dlaczego rak jajnika jest nazywany cichym zabójcą?

Jakie są objawy?

Rak jajnika jest tradycyjnie nazywany „cichym zabójcą”, gdyż zauważalne objawy u większości kobiet pojawiają się dopiero wtedy, gdy choroba stała się praktycznie nieuleczalna. Ale szereg kobiet, które chorowały na raka jajnika nie zgadza się z podobną opinią, twierdząc, że jeszcze przed postawieniem diagnozy czuły charakterystyczny ból brzucha lub miały problemy z trawieniem. W grupie najczęściej podawanych przez chore na raka jajnika dolegliwości wymieniane są zwykle cztery objawy, które mogą być wczesnym sygnałem ostrzegawczym. Są to: wzdęcia lub powiększenie brzucha, ból lub napięcie w miednicy, trudności z jedzeniem lub szybko występujące uczucie pełności i pojawienie się częstej i naglącej potrzeby oddania moczu.

Niestety wczesne fazy rozwoju raka jajnika nie powodują najczęściej żadnych dolegliwości, a wymieniona powyżej grupa czterech objawów służy jedynie identyfikacji opornego na leczenie późnego stadium raka. Co więcej, objawy takie są niecharakterystyczne i towarzyszą wielu innym problemom zdrowotnym, takim jak zespół jelita drażliwego, dolegliwości związane z miesiączkowaniem czy zakażeniami pęcherza moczowego. W jednym z badań klinicznych wykazano, że na 100 kobiet w ogólnej populacji, które doświadczały opisywanych dolegliwości tylko jedna rzeczywiście miała wczesne stadium raka jajnika. Z całą pewnością jednak należy wnikliwie ocenić nowe, niewyjaśnione objawy i dolegliwości w podbrzuszu lub w miednicy, szczególnie jeżeli utrzymują się ponad kilka tygodni.

Wodobrzusze w raku jajnika

Zabójczy nowotwór

Aktualnie w Polsce diagnozowanych jest corocznie około 3500 nowych zachorowań na raka jajnika, a około 2500 kobiet umiera w tym samym czasie z powodu tej choroby. Pomimo, że nowotwór występuje znacznie rzadziej niż rak piersi -co roku wykrywanych jest obecnie około 18 tys. nowych przypadków – to rak jajnika zabija prawie trzy razy częściej. Okazuje się, że wczesne i późne stadium raka jajnika to w rzeczywistości dwie różne choroby, które w pewnym uproszczeniu można nazywać typem I i typem II raka jajnika. Typ I stanowi obecnie około 30% przypadków i odpowiada za około 10% zgonów z powodu raka jajnika. Typ II jest znacznie częstszy i znacznie groźniejszy, ale oba typy są śmiertelne. W typie I raka zdecydowana większość przypadków jest wykrywane wcześnie, co znacznie zwiększa szanse kobiet na wyleczenie. Ryzyko podstawowe zachorowania w czasie całego życia dla kobiet bez znanych czynników obciążających wynosi 1:70 czyli około 1,4%. W takim przypadku kobieta nie ma lub nie miała bliskich krewnych, które zachorowały na raka jajnika lub raka piersi, nie miała długotrwałego leczenia niepłodności i nie przyjmowała w przeszłości hormonalnej terapii zastępczej. Nieznaczny wzrost ryzyka zachorowania do około 1:20 czyli ok.5% w ciągu całego życia dotyczy kobiet, u których stwierdzono jeden lub więcej wymienionych poniżej czynników. Są to przypadki raka piersi lub raka jajnika w bliskiej rodzinie, które w przeszłości miały trudności z zajściem w ciążę lub/albo zachorowanie na endometriozę oraz przyjmowanie hormonalnej terapii zastępczej w wieku okołomenopauzalnym w celu zmniejszenia dolegliwości związanych z przekwitaniem.

Dlaczego istnieje pilna potrzeba wczesnego wykrywania raka jajnika?

Rak jajnika jest tak zabójczy głównie dlatego, że znaczna większość, gdyż aż około 75 % przypadków zostaje rozpoznanych późno, gdy nowotwór ma już przerzuty poza jajnikami, najczęściej w całej jamie brzusznej. W tej fazie choroby szansa przeżycia pięciu lat wynosi mniej niż 30%. W pozostałych około 25% chorych z rozpoznanym rakiem we wczesnej fazie zaawansowania rokowanie jest znacznie lepsze, gdyż pięć lat przeżywa ponad 90% kobiet. Wykrycie raka we wczesnym stadium sprawia , że dostępne obecnie sposoby leczenia mogą pomóc większości kobiet, które w innym przypadku zmarłyby z powodu rozsianej w jamie brzusznej choroby.

Wczesne wykrywanie choroby jest trudne z wielu powodów. We wczesnym etapie guzy rzadko są diagnozowane podczas rutynowego badania miednicy, ponieważ jajniki są położone głęboko w miednicy i lekarzowi trudno ocenić małe zmiany w badaniu przezbrzusznym, a nawet niekiedy i w badaniu ginekologicznym. Ponadto nie są znane zmiany przedrakowe jajnika w przeciwieństwie do raka jelita grubego, w którym powstają zmiany przedrakowe, polipy, które można zobaczyć i usunąć podczas przesiewowej kolonoskopii. Od ponad 30 lat wiadomo, że rak jajnika może wytwarzać różne biomarkery czyli wydzielane do krwi lub moczu substancje, które wskazują, że może się rozpoczynać groźna dla życia choroba, to nie zidentyfikowano dotąd markera charakterystycznego dla tego nowotworu. Antygen CA-125 to marker, o którym prawdopodobnie słyszała większość kobiet. Niestety, nie jest dostatecznie specyficzny i bywa podwyższony w stanach zdrowia takich jak miesiączka lub wczesna ciąża oraz licznych niezłośliwych chorobach takich jak np. mięśniaki czy zrosty w jamie brzusznej. Oczekiwane wkrótce nowe wyniki dużych badań przesiewowych mogą zmienić tą opinię. Nie wiemy także, czy którykolwiek z innych biomarkerów związanych z rakiem jajnika i wykrywanych teraz na późnym etapie jest już obecny we wczesnych stadiach choroby. Dotyczy to w szczególności popularnego od kilku lat oznaczania stężenia we krwi markera HE4 lub ocenę kombinacji markerów HE4 i CA125 zwanego algorytmem „ROMA”.

Standardową metodą wstępnej oceny obecności zmian w jajnikach pozostaje od ponad 20 lat przezpochwowe badanie USG. Badanie to nie tylko wykrywa nawet małe zmiany, ale w większości przypadków pozwala także na wstępne postawienie diagnozy. Zastosowanie zalecanej przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne od 2015 roku metody „prostych reguł” umożliwia prawidłową klasyfikację przedoperacyjną co najmniej 75% guzów jajnika przez nawet mniej doświadczonych lekarzy. W przypadkach niejasnych lub trudnych do wstępnej oceny należy skierować pacjentkę celem konsultacji do ośrodka specjalistycznego. W niewielkim odsetku przypadków- około 8% pomimo analizy wykonanej przez eksperta nie można w badaniu USG postawić specyficznego rozpoznania i wtedy należy rozważyć leczenie operacyjne. Należy podkreślić, że nieumiejętne stosowanie badania przezpochwowego USG może spowodować zbyt dużo niepotrzebnych operacji najczęściej z powodu nieuzasadnionego podejrzenia raka jajnika. Inaczej jest w przypadku badań przesiewowych w raku jelita grubego (kolonoskopia) czy szyjki macicy (cytologia- wymaz z szyjki macicy) – można zidentyfikować wczesne przypadki zwiększonego ryzyka raka bez ryzyka dużej operacji. Wyniki badań grupy UKCTOCS opublikowane w 2015roku wskazują na korzystną poprawę i dwukrotnie częstsze wykrywanie wczesnych raków jajnika, szczególnie typu II, poprzez zastosowanie seryjnej oceny zmian stężenia markera CA-125 w surowicy krwi czyli tzw.algorytmu „ROCA”.

Co należy zrobić?

1.Zgłaszać się na regularne badania ginekologiczne raz do roku, nawet o ile nie ma żadnych odczuwanych dolegliwości. Coroczne badanie USG narządu rodnego wskazane jest od 40 roku życia.
2. Zgłosić się do lekarza natychmiast, o ile pojawiłby się którykolwiek z objawów guza jajnika opisanych powyżej, szczególnie o ile ten objaw będzie się powtarzał codziennie przez ponad 2-3 tygodnie

Jakie czynniki mają wpływ na ryzyko zachorowania?

-nie każdy czynnik ma taki sam wpływ na wystąpienie raka jajnika, niektóre zwiększają ryzyko tylko nieznacznie, inne mogą mieć wpływ na bardzo istotny wzrost ryzyka zachorowania. Te czynniki to przede wszystkim:

1.wiek- ryzyko zachorowania wzrasta im starsza staje się kobieta
2. rodzinne występowania raka piersi lub raka jajnika u bliskich krewnych, przy czym ryzyko wzrasta znacznie o ile rak piersi wystąpił u tych krewnych przed 50 rokiem życia, w przypadku raka jajnika wiek zachorowania nie ma znaczenia-ryzyko jest znacznie wyższe w każdym przypadku
3. liczba przebytych porodów-ryzyko zachorowania na raka jajnika jest wyższe u kobiet które nie mają dzieci lub miały problemy z zajściem ciążę
4. przyjmowanie leków- ryzyko jest niższe u kobiet które przyjmowały doustne leki antykoncepcyjne, ale może być wyższe u kobiet przyjmujących hormonalną terapię zastępczą
5. rasa-ryzyko jest wyższe u kobiet z pochodzących z Europy i Ameryki Północnej, znacznie wyższe ryzyko zachorowania dotyczy kobiet pochodzenia żydowskiego ze wschodniej Europy, szczególnie kobiet z grupy Żydów Aszkenazyjskich.
6.Inne czynniki-ryzyko raka jajnika u kobiet które chorowały lub chorują na chorobą określaną mianem endometriozy.

Jeżeli po wizycie u lekarza istnieje podejrzenie obecności lub nawet rozpoznanie raka jajnika, należy zgłosić się pilnie do specjalisty w zakresie onkologii ginekologicznej. Kobiety chore na raka jajnika leczone od początku przez ginekologów-onkologów mają znacznie lepsze rokowanie i wyniki terapii.